Avrupa tarihi içinde önemli bir yer tutan ve “Türklerin Avrupa’dan atılması” şeklinde tanımlanabilen Şark meselesi yabancı dillerde yerleşmiş bir terim olarak (Die Orientalische Frage, Vostoènyj vopros, La question d’orient, The Eastern Question) geniş çağrışımlar oluşturur. Bunu 19. yüzyıldaki Osmanlı zayıflamasının neticesinde “topraklarının paylaşılması” anlamında bir miras kavgası olarak da nitelendirmek mümkündür.
Genel olarak Şark meselesi, emperyalist politikalar izleyen büyük devletlerin (düvel-i muazzama) Osmanlı Devleti’nin başta Avrupa’daki kısmı olmak üzere özellikle Orta Doğu’ya ve diğer yerlere (Afrika) yayılmış geniş topraklarının paylaşımı, devletin hükümranlık sahası üzerinde siyasi ve iktisadi tahakküm kurulması, bu arada Müslüman olmayan halkların durumlarının istismar edilmesi, bağımsızlık mücadelelerine maddi ve manevi destek verilmesi ve bunun Avrupa ve geç dönemlerde Amerika Birleşik Devletleri kamuoyunun kazanılması amacıyla yoğun bir anti-Türk propagandası hâlinde yürütülmesi anlamında, Osmanlı gücünün 18. yüzyıl başından itibaren kendini hissettiren gerilemesiyle beraber gelişen kendi aralarındaki şiddetli rekabetin geleneksel bir tanımlamasıdır. Şark Meselesi’nin (Türklerin Anadolu’dan atılma meselesi) en önemli noktası şüphesiz Boğazlar meselesi ve Rusya’nın hasta adam ilan ettiği Osmanlı Devleti’ni paylaşıma açma girişimidir. 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını İngiliz menfaatlerine aykırı gören İngilizler, 1880’de bu politikalarından vazgeçmişler nihayetinde Reval’de Ruslar ile paylaşım planı konusunda bir anlaşmaya varmışlardır. Söz konusu anlaşma planının açığa çıkması karşında Türklerin Millî Mücadelesi de başlamıştır. Türkler verdikleri mücadele ile Anadolu’yu kendilerine vatan edinmişlerdir. Şark meselesinin sona eriş tarihini, Lozan Antlaşması’nın (1923) ardından Boğazlar’ın hukuki durumunu günümüze kadar gelen statüsüyle tekrar düzenleyen 1936 Montreux Antlaşması’na kadar uzatmak mümkündür.
Türk İnkılabı 
Yorum bırakın