Türk İnkılabını Hazırlayan Sebepler: 19. ve 20. Yüzyıllarda Osmanlı Devletine Genel Bakış

Osmanlı Devleti’nin 17 ve 18. yüzyılı genellikle duraklama ve gerileme dönemi olarak nitelendirilir. Oysa gerileme paradigması Modernleştirme–Batılılaştırma paradigması ile beraber düşünülmesi gereken bir paradigmadır. Avrupa merkezci bir yaklaşımın belirlediği gerileme paradigması Türk tarih yazımında egemen bir görüş olarak benimsenmiştir. Osmanlı tarihi bu görüş doğrultusunda “Yükseliş”, “Duraklama” ve “Gerileme” şeklinde dönemlendirilmiştir. Gerileme paradigması bugün tartışılan bir paradigmadır. Devletin aşağıda sözünü edeceğimiz sorunlarla gerilemediği bilakis askerî bir imparatorluktan bürokratik bir devlete evrilerek yenilendiği ve modern bir devlet hüviyetine büründüğü görüşü benimsenmektedir. Dolayısıyla 17. yüzyılın; Islahatlar Çağı, 18. yüzyılın ise dönüşüme hazırlık olan Yenileşme Çağı olarak nitelendirilmesi gerekir. Devletin kendi düzenine dönerek kendini ıslah edemeyeceğinin anlaşılması ile ıslahtan tecdide; kadimden (eskiden) cedide (yeniye) evrilen bir Osmanlı tarihi söz konusudur. Temelleri 17. yüzyılda atılan dönüşümün nihai noktası Cumhuriyet’tir. Devlet askerî bir imparatorluktan, mutlak monarşik bir rejimden bürokratik parlamenter demokratik bir rejime evrilmiştir. Dolayısı ile devletin yıkılması yaklaşımı da tıpkı gerileme paradigmasında olduğu gibi doğru bir yaklaşım değildir. 1923’te Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Osmanlı Hanedanlığı tasfiye edilmiş, parlamenter monarşiden demokratik bir rejime geçilmiştir. Dolayısıyla bu süreç bir yıkılma değil rejim değişimidir. Devlet, hanedanlıktan ulus devlete dönüşmüştür.

---

Dikkat: “Osmanlı yükseliş, duraklama ve gerileme” paradigması artık geçerliliğini yitirmiş bir tezdir. Bir imparatorluğun yıkılışından bahsetmek yerine dönüşümünden ve zamanının ruhuna uygun olarak rejim değişikliği ile yoluna devam ettiğinden bahsetmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

---

Islahattan Yenileşmeye: Bir İmparatorluğun Dönüşümü

Doğu Sorunu (Şark Meselesi)

Osmanlı Devleti’ni Kurtarmaya Yönelik Arayışlar / Fikir Akımları

---